Jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata jest ochrona naturalnego środowiska. Umiejętność właściwego współżycia ludzi z przyrodą należy zaszczepiać dzieciom od najmłodszych lat. Aby jednak one były przekonane o konieczności ochrony przyrody, szanowały i doceniały ją - muszą ją poznawać.

Zasadą doboru treści przyrodniczych w przedszkolu jest ekologiczne jej ujęcie, z uwzględnieniem treści związanych z pielęgnacją roślin i zwierząt. Młodsze dzieci przedszkolne poznają głównie przyrodę w ogrodzie przedszkolnym. Starsze zaś w środowisku przyrodniczym poznają park, łąkę, pole, las, sad. Świat przyrody jest interesującym obiektem poznania dla dzieci w wieku przedszkolnym, wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają zasobowi myślenia dzieci.

Poznawanie przyrody powinno przebiegać do kontaktów z obiektami i zjawiskami przyrodniczymi do kształtowania ich przyrodniczego myślenia.

Na poziomie pierwszego stopnia poznawania przyrody podstawową rolę odgrywają wrażenia i spostrzeżenia. Aktywne i zamierzone spostrzeganie nazywa się obserwacją. Stanowi ona dla małych dzieci główne źródło wiedzy o przyrodzie. Nauczyciel powinien kierować ich obserwacją przez nadawanie procesowi spostrzegania określonego celu. Obserwacja może mieć charakter bezpośredniego kontaktu obserwatora z obiektami i wówczas mówi się o obserwacji bezpośredniej. Przy wykorzystywaniu różnych środków audiowizualnych, umożliwiających odtwarzanie obiektów lub zjawisk przyrodniczych, mamy do czynienia z obserwacją pośrednią. Obserwacje prowadzi się przy wykorzystaniu różnych zmysłów: wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych.

Główne operacje myślowe leżące u podstaw przyrodniczego poznania to: analiza, synteza, porównywanie, uogólnianie, klasyfikacja, konkretyzacja.

Analiza - rozumiana jako zestawienie danego organizmu, jego części, cech lub procesów życiowych z innymi w celu wyodrębniania ich z całości i ustalenia istniejących między nimi stosunków i zależności.

Synteza - łączenie wyodrębnionych w toku analizy elementów rzeczywistości, a także ich wyobrażeń i reprezentujących je pojęć.

Z procesami analizy i syntezy nierozłącznie wiąże się porównywanie - które prowadzi do poznawania różnorodnych organizmów i jednocześnie kształtuje umiejętność klasyfikowania i porządkowania obiektów przyrodniczych przez dzieci. Z procesem porównywania wiążą się następne procesy - uogólnianie i konkretyzacja - wyodrębnianie cech wspólnych dla wszystkich obserwowanych obiektów i odkrywanie związków między nimi.

W czasie realizowania treści przyrodniczych należy uwzględniać następujące cele:

• kształcenie spostrzegawczości oraz umiejętności obserwowania obiektów i zjawisk przyrody
• wyrabianie samodzielności w zakresie dokonywania spostrzeżeń i obserwacji
• kształtowanie logicznego myślenia poprzez szukanie wzajemnego związku między dostrzeganymi obiektami i zjawiskami
• budzenie i rozwijanie uczuć estetycznych i etycznych poprzez wyrabianie wrażliwości na piękno przyrody, odczuwanie przyjemności w obcowaniu z przyrodą, budzenie wrażliwości na brak jej poszanowania
• kształtowanie przekonania o konieczności ochrony przyrody
• eliminowanie niewłaściwego nastawienia do obiektów i zjawisk przyrodniczych i korygowanie fałszywego ich interpretowania

Poznawanie przyrody przez dzieci powinno opierać się na dwóch zasadach:

• na poglądzie - polega to na zaznajamianiu się z konkretnymi obiektami czy zjawiskami
• na samodzielnej działalności dzieci - a więc dzieci same powinny oglądać i obserwować obiekty, porównywać z innymi, wysuwać wnioski

Te różnorodne zadania wyzwalają aktywność. A rola nauczyciela polega na kierowaniu procesem poznawania przyrody.

Opracowała: Anna Hajnrych-Olszewska